Maski gazowe: fascynująca (choć nieco mroczna) pamiątka z przeszłości
W świecie kolekcjonerów retro nie brakuje osób, które z równie dużą pasją kupują stare kasety magnetofonowe czy gry komputerowe, jak i – wydawałoby się – zupełnie nietypowe przedmioty militarne. Jednym z takich dość oryginalnych nabytków są maski gazowe. Zobacz naszą zdobycz z pchlego targu…
Spotkanie ich na pchlim targu może wzbudzać mieszane uczucia: od ekscytacji i zaciekawienia, przez lekki niepokój, aż po nostalgię – bo przecież z dawnych lat pamiętamy filmy i programy, w których maski pojawiały się w kontekście ćwiczeń obrony cywilnej czy relacji z różnych kryzysów. Skoro w Retro Rodzince udało nam się ostatnio upolować gumową maskę z filtrem i torbą (choć bez tzw. „trąby”), przyjrzyjmy się temu tematowi nieco bliżej!
1. Krótka historia masek gazowych
- Początki i Wielka Wojna
Choć prymitywne środki ochrony dróg oddechowych istniały dużo wcześniej, maski gazowe w nowoczesnym rozumieniu zaczęto intensywnie rozwijać podczas I wojny światowej. W obliczu użycia gazów bojowych, państwa poszukiwały sposobu na ochronę żołnierzy. Pierwsze konstrukcje były dość toporne: składały się z worka nasączonego substancjami pochłaniającymi toksyny. - Udoskonalenia w okresie międzywojennym
W okresie międzywojennym produkcję masek gazowych coraz bardziej usprawniano – dopracowano kształt gumowych części twarzowych i filtry. Pojawiły się też masowe programy nauki obsługi, zwłaszcza w krajach przygotowujących się na ewentualność kolejnego konfliktu. - II wojna światowa i późniejsze lata
W trakcie II wojny światowej maski gazowe stały się integralnym elementem wyposażenia żołnierzy wielu armii. Po 1945 roku, w dobie zimnej wojny, wzrosła też popularność masek wśród ludności cywilnej – obrona cywilna wielu krajów zapewniała je na masową skalę, spodziewając się zagrożeń chemicznych, biologicznych czy nawet nuklearnych (choć w przypadku promieniowania maski to oczywiście jedynie symboliczna ochrona). - Czasy współczesne
Obecnie nowoczesne maski i kombinezony ochronne stosują służby mundurowe, przemysł chemiczny, laboratoria czy ratownicy w sytuacjach skażeń. Stare maski gazowe z poprzednich dekad przeszły zaś do historii, stając się ciekawym przedmiotem kolekcjonerskim lub rekwizytem dla miłośników survivalu i postapokaliptycznych klimatów.
2. Różnorodność modeli i konstrukcji
- Maski wojskowe
Najczęściej spotykane na rynkach wtórnych (np. pchlich targach) są maski z czasów zimnej wojny. Ich charakterystyczny wygląd – gumowy korpus z oczkami okienek wizjera i wystającym filtrem – trudno pomylić z czymś innym. Kraje Układu Warszawskiego (w tym Polska) masowo produkowały takie modele na potrzeby wojska oraz obrony cywilnej. - Maski cywilne
Czasami można trafić na maski, które były przeznaczone do użytkowania w fabrykach i zakładach chemicznych. Mają one często inny kształt części twarzowej albo niestandardowe uchwyty na filtr. Ich kolory mogą być mniej „wojskowe”, np. szare czy jasnobrązowe. - Maski specjalistyczne
Istnieją także maski przeciwpyłowe do pracy w kopalniach czy przy azbeście, a także maski typu full-face do nurkowania w zanieczyszczonej wodzie (choć to zupełnie inna kategoria). Na pchlich targach trafiają się rzadziej, ale nieraz można upolować takie perełki.
3. Filtry, węże i torby – co jeszcze wchodzi w skład zestawu?
- Filtr
Sercem maski gazowej jest filtr, który odpowiada za oczyszczanie wdychanego powietrza z różnego rodzaju zanieczyszczeń (pyłów, substancji toksycznych, gazów drażniących). W zależności od wieku, filtr może zawierać różne materiały – od węgla aktywnego po bardziej złożone wkłady chemiczne. Uwaga! Starsze filtry (zwłaszcza z lat 60. czy 70.) mogą zawierać szkodliwe substancje (np. azbest), dlatego lepiej traktować je jako eksponat kolekcjonerski, a nie sprzęt do użytku. - Wąż (tzw. „trąba”)
Niektóre modele masek posiadały długi, elastyczny wąż, dzięki któremu filtr można było umieścić w torbie przy biodrze lub na plecach. To rozwiązanie ułatwiało ruchy głowy, a przy większych filtrach lub puszkach filtrujących ograniczało obciążenie twarzy. - Torba na maskę
Typowa torba z paskiem do przenoszenia – często z kieszeniami na dodatkowe akcesoria (np. zapasowy filtr, zapasowe okulary wizjera, środki odkażające). Torby z epoki zimnej wojny bywają cenione przez kolekcjonerów militarnych, niekiedy mają wytłoczone symbole lub napisy w obcym języku.
4. Wskazówki dla kolekcjonerów i fanów retro
- Sprawdź stan gumy
Guma z biegiem lat parcieje, kruszy się lub staje się sztywna. Jeśli planujesz wystawić maskę jako dekorację, to może nie być duży problem. Jednak jeśli zależy Ci na egzemplarzu w dobrym stanie wizualnym (np. do sesji zdjęciowych czy rekonstrukcji historycznych), sprawdź elastyczność i brak pęknięć. - Zbadaj filtr
Jak już wspomniano, stare filtry mogą być potencjalnie niebezpieczne ze względu na azbest lub inne substancje. Dlatego nigdy nie otwieraj puszki filtra i nie używaj jej do prawdziwej ochrony. Jeśli kupujesz maskę głównie z pobudek kolekcjonerskich, postaraj się przechowywać filtr w szczelnym stanie lub rozważ zakup tzw. atrap kolekcjonerskich (pustych puszek). - Zachowaj oryginalną torbę
Oryginalna torba jest często tak samo ciekawa, jak sama maska. Bywa opatrzona stemplem z datą produkcji lub nazwą producenta. Warto ją zachować w zestawie, bo to wpływa na wartość kolekcjonerską. - Czyszczenie i konserwacja
Przed wstawieniem maski do ekspozycji warto ją oczyścić z kurzu i ewentualnej pleśni. Można użyć łagodnego roztworu mydlanego lub specjalistycznych środków do gumy. Unikaj intensywnego szorowania oraz zbyt agresywnych detergentów, które mogłyby uszkodzić powierzchnię.
5. Maski gazowe w popkulturze
- Symbol postapokaliptyczny
Maski gazowe pojawiają się w grach komputerowych, filmach i książkach o tematyce postapokaliptycznej (np. „Metro 2033”, „Mad Max”, „Fallout”). Mają w sobie pewien surowy urok, a zarazem budują klimat zagrożenia. - Element stylizacji
Niektórzy wykorzystują maski gazowe jako element mody alternatywnej (np. w stylu cyberpunk) czy ozdobę do wnętrz urządzonych w duchu industrialnym. W pomieszczeniach stylizowanych na „loft” czy w tematycznych pubach takie eksponaty budują nietuzinkowy nastrój. - Koncerty i performance
Twórcy muzyki eksperymentalnej, rocka czy metalu nieraz sięgają po maski gazowe jako element show na scenie. To silny, ekspresyjny rekwizyt, który podkreśla mroczną lub awangardową konwencję występu.
6. Ciekawostki
- Masowa produkcja dla niemowląt
W czasie II wojny światowej w Wielkiej Brytanii powstawały specjalne komory przypominające przenośne inkubatory, w których niemowlęta mogły przebywać w razie ataku gazowego. Wyglądało to jak z filmu science fiction, ale stanowiło element ówczesnej rzeczywistości. - Zdjęcia na dokumentach
W niektórych krajach podczas II wojny światowej pojawiły się pomysły, by obywatele wykonywali fotografie paszportowe czy dowodowe w maskach gazowych – co w razie ataku ułatwiłoby identyfikację. Pomysł jednak porzucono jako niepraktyczny. - Maski jako rekwizyty filmowe
Z powodu specyficznego wyglądu, maski gazowe chętnie wykorzystywano w filmach i serialach grozy lub wojennych. Przykłady można znaleźć w kultowych produkcjach, gdzie wywoływały dodatkowe poczucie niepokoju. - Nowoczesne wariacje
Dziś maski gazowe w designerskich wersjach (np. z kolorowymi filtrami, w neonowych barwach) bywają noszone na imprezach tematycznych (np. postapo-larpach) czy festiwalach cosplay. To pokazuje, jak daleko zmieniło się podejście – od wojskowej konieczności do karnawałowej estetyki.
Podsumowanie
Maski gazowe to nietuzinkowa pamiątka, łącząca w sobie historię, militarny design i nutę postapokaliptycznego klimatu. Kiedyś były symbolem lęku przed atakiem chemicznym czy biologicznym, dziś coraz częściej stanowią element kolekcji militariów albo stylowy gadżet retro. Warto jednak pamiętać o ostrożności – starodawne filtry mogą zawierać niebezpieczne substancje i zdecydowanie nie nadają się do faktycznego użytku ochronnego.
Jeśli tak jak my w Retro Rodzince trafiliście na pchlim targu na taką maskę (nawet niekompletną) i chcielibyście włączyć ją do swojej kolekcji, koniecznie zadbajcie o jej konserwację i odpowiednie przechowywanie. A kto wie – być może stanie się centralnym punktem dekoracji nawiązującej do epoki zimnej wojny lub idealnym rekwizytem do wyjątkowej sesji zdjęciowej w klimacie postapo!
